5 օր վրանում...

Կողբի ճամբարը իմ առաջին վրանային ճամբարն էր: Ես չէի պատկերացնում՝ ինչպես կանցնի այս ճամբարը, անհանգստանում էի։

Օր 4 ու 5

Է~հ, բարևելու ժամանակ էլ չկա. պետք է շտապեմ Ղազանչեցոց եկեղեցի: Ղազանչեցոց եկեղեցում հանդիպեցինք ուսուցչուհիներին` իրենց խմբերով, ու սկսեցինք վոտնատակ տալ Շուշին։ Քայլեցինք-քայլեցինք, գնացինք հասանք Ջդրդուզ, էնտեղ նստեցինք, մաքուր օդին պիցա կերանք, հյութ ըմպեցինք, հետո ետ եկանք, մի փոքրիկ այգում նստեցինք, սպասեցինք ավտոբուսին, որ գա, գնանք «անձրևանոցների» մոտ, բայց մինչև ավտոբուսը կգար.... Հարսանիք էինք նկատել. թռանք հասանք, հարսանքի մեքենաների ճանապարհները փակեցինք, մարդա 1000 դրամ ստացանք։ Հետո եկավ ավտոբուսը, նստեցինք ու գնացինք անձրևանոցների մոտ։ Հասանք էնտեղ, որտեղ մեքենան էլ չէր կարող անցնել, իջանք մեքնայից ու երկար քայլեցինք: Վայելելով բնությունը` հասանք անձրևանոցներին` մամռոտ մի քար, որին ոչ թե անձրևանոց կասեի, այլ թրջանոց, որովհետև էնտեղից հեղեղ էր թափվում։ Դե, մեզ էլ հո գիտեք. գժերի  նման մտանք, լողացանք, դուրս եկանք, մրսեցինք, հիվանդացանք։ Եկանք Ղազանչեցոց եկեղեցու մոտ ու գնացինք «մեր տները» ու քնեցինք...

Արդեն ժամը 8:30 է։ Վեր կենանք, հաց ուտենք ու  գնանք դեպի Երևան... Կառանձնացնեմ ընդամենը երկու կանգառ` Խնձորեսկն ու ճոճվող կամուրջը  և Քարահունջը:

Խնձորեսկի ճոճվող կամուրջին հասնելու համար շատ փորձություններով անցա ես. հիմա ոտքերս վերքերի մեջ կորած են, իսկ ձեռքիս բութ մատի եղունգը մի փոքր ջարդվել է։ Բայց ինձ շատ է հետաքրքրում այդ կամուրջը, պետք է ամեն փորձություն հաղթահարեմ, որ հասնեմ ուզածիս: Երկար ճանհապարհ քայլելուց հետո հասանք ճոճվող կամուրջին: Սկզբից էնքան վախենալու չեր, իսկ հետո երբ անցանք վրայով, էնքա՛ն բարձր էր թվում ու մի պուճուր վախենալու… Բայց անցա, դա էլ հաղթահարեցի:

Քարահունջում ծանոթացանք Զորաց քարերի հետ:

-Ի՞սկ ինչու հենց Զորաց քարեր:

-Որովհետև քարերը ունեն մեծ զորություն, աստվածային։ Հի՛ն ժամանակներում նրանցով որոշել են ժամը, դրանք եղել են աստղերը ուսումնասիրելու գործիքներ,հեռադիտակ:

Մի փոքր Աշոտը ներկայացրեց էդ տեղի մասին ու շարժվեցինք դեպի Երևան:

Օր 3

Օր 2

Օր 1

 Մենք առաջին օրը (հուլիսի 8-ին, ժամը 8-ին) շարժվեցինք Երևանից: Ծրագրով մեր առաջին կանգառը պետք է լիներ Սևանի հանրային ափերից մեկում, բայց անմարդկային ու նախանձ անձրևը կրկին մեզ խանգարեց լողալ Սևանում: 

Նոր ֆոտոխցի, նոր նկարներ, նոր շունչ

 Ծնունդիս առթիվ նվեր ստացա Olimpus ֆիրմայի ֆոտոխցիկ, իսկ որակը ինքներդ գնահատեք:

Հին Խնձորեսկ

Անվան ստուգաբանություն




Ըստ ժողովրդական ստուգաբանության, «Խնձորեսկ» անվան արմատը «խնձոր» բառն է։ Մեկ այլ ստուգաբանությամբ՝ Խնձորեսկ նախապես անվանվել է Խորձոր կամ Խորձրրևսկ, որը հետագայում որոշ հնչյունափոխության ենթարկվելով՝ ընդունել է ներկայիս ձևը։ Երկու կարծիքներն էլ, անշուշտ, ընդունելի են. այդտեղ և՜ ձորերն են խոր, և՜ խնձորն է առատ։




Հին Խնձորեսկ




Հին Խնձորեսկը գտնվում է արևմուտքից արևելք գրեթե 3 կմ երկարությամբ ձգվող լեռնահովտի աջ և ձախ լանջերին, որոնք, իրենց հերթին, կտրտված են խոր ձորահովիտներով։ Ձորերը միմյանցից բաժանվում են լեռնաբազուկներով, որոնց լանջերին տեղ-տեղ վեր են բարձրանում 100 - 120 մ բարձրության ժայռեր։ Լեռնահովիտների լանջերը, չնչին բացառությամբ, զուրկ են շինարարության համար հարթ տարածություններից։ Այդ պատճառով մարդիկ, օգտագործելով տեղանքի ընձեռած հնարավորությունները, կառուցել են դարավանդներ և տները դասավորել լանջերն ի վեր այնպես, որ մեկի կտուրը հաճախ բակ է ծառայել նրանից վեր կառուցվածի համար։




Խնձորեսկի մասին ամենահին գրավոր հիշատակությունը պատկանում է 13-րդ դարի Սյունյաց պատմիչ Ստեփանոս Օրբելյանին։ Այդքան բնակչության գոյության փաստը վկայում է, որ Խնձորեսկը ամենախոշորներից էր ոչ միայն Սյունյաց աշխարհում, այլ նաև Արևելյան Հայաստանում, XIX-րդ դարին գյուղի բնակչությունը կազմել է 4200, իսկ XX-րդ դարի սկզբներին՝ 8300 մարդ։ 1913 թ. ունեցել է 27 խանութ, 3 ներկատուն, կաշվեգործական արհեստանոցներ և 7 դպրոց՝ երկուսը ծխական, մյուսները՝ մասնավոր-տնային։ Գյուղն ունեցել է 4 եկեղեցի. Ս. Հռիփսիմե, Ս. Թաղևոս, Անապատի և Հին։







Խնձորեսկ




Խնձորեսկը հայտնի է իր քարանձավային անտիկ կացարաններով, որտեղ մարդիկ ապրել են ընդհուպ մինչև 1950-ականները:



Վաղնջական ժամանակներից մարդն ապրել է այդտեղ բուրգերում, փորելով արեստական կացարաններ, տնտեսական շինություններ: Նոր խնձորեսկը կառուցվել է 1950-ական թվականներին։ Հին Խնձորեսկը եղել է Արևելյան Հայաստանի ամենամեծ գյուղը, 19-րդ դարի վերջին նրա բնակչության թիվը մոտ 4200 էր, իսկ 20-րդ դարի սկզբներին՝ 8300: Խնձորեսկը նշանավոր է իր պատմական անցյալով։ Այս գյուղն ակտիվ մասնակցություն է ունեցել Դավիթ Բեկի ազատագրական շարժմանը, իսկ նրա բերդը 1728-30թթ. եղել է Մխիթար Սպարապետի զորակայանը։ 1735թ. այստեղ է եղել Աբրահամ Կրետացի կաթողիկոսը և իր «Պատմության» մեջ նկարագրել է գյուղը։


Ճոճվող կամուրջ

Խնձորեսկը տուրիզմի տեսանկյունից ավելի հայտնի դարձավ ճոճվող կամուրջի բացումից հետո: Կամուրջը միմյանց հետ կապում է հին Խնձորեսկի երկու ափերը: Կամուրջի բացումը եղել է 2012 թ.-ին: Այն ունի 160 մ երկարություն և 63 մ բարձրություն (ընդհանուր քաշը` 14 տոննա): Ճոճվող կամուրջի կառուցումը իրականացրել է Խնձորեսկցի բարերար Ժորա Ալեքսանյանը նվիրելով այն ծնողներին և Հին Խնձորեսկի արժանապատիվ նախնիների սրբազան հիշատակին:






Մխիթար Սպարապետ




Ծնվ. XVII դ. վերջ, Գանձակ, Գարդմանք։ Մահ. մոտ 1729/1730թ., գ. Խնձորեսկ (այժմ՝ ՀՀ Այունիքի մարզում)։

XVIII դ. 20-ական թթ. հայ ազգային-ազատագրական շարժման ղեկավարներից, Դավիթ Բեկի մերձավոր զինակիցը։

Մասնակցել է Դավիթ Բեկի գլխավորած կռիվներին, իսկ նրա մահից հետո ինքն է ղեկավարել պայքարը։

Ընտրվել է Կապանի իշխան, օսմանյան բանակների դեմ պայքարի նպատակով զորակցության աղերսագիր-ուղերձ է հղել ռուս, արքունիք։

1727-ին հարձակվող թուրքական ուժերի դեմ կազմակերպել է Հալիձորի պաշտպանությունն ու հակագրոհը, ապա փայլուն հաղթանակ տարել Մեղրու մոտ։

Նպատակադրվելով հայ-պարսկական միացյալ ճակատ ստեղծել Թուրքիայի հարձակումների դեմ՝ Պարսկաստանի Թահմազ II շահը, ՄԽԻԹԱՐ ՍՊԱՐԱՊԵՏի հաղթանակների տպավորության ներքո, ճանաչել է Սյունիքի հայերի անկախությունը։ Սակայն թուրքական մեծաքանակ զորքերի ընդհանուր հարձակման հետևանքով ՄԽԻԹԱՐ ՍՊԱՐԱՊԵՏի գլխավորած ազատագրական ուժերը, ի վերջո, մատնվել են անհաջողության՝ խորացնելով սկիզբ առած ներքին տարաձայնությունները։ ՄԽԻԹԱՐ ՍՊԱՐԱՊԵՏը ստիպված հեռացել է Հալիձորից և ամրացել Խնձորեսկում, որտեղ և դավադրաբար սպանվել է հայրենակիցների ձեռքով։

ՄԽԻԹԱՐ ՍՊԱՐԱՊԵՏին է նվիրված Ս. Ն. Խանզադյանի «Մխիթար Սպարապետ» պատմավեպը, որի սցենարով Է.Գ. Քեոսայանը նկարահանել Է «Հույսի աստղ»կինոնկարը։